Filosofieweken op Kreta

Hoe kunnen we jongeren helpen om zich hun leven toe te eigenen en hoe kunnen we als leider daarbij rolmodel en gids zijn?

Je bent welkom van 22 tot en met 28 september 2019

Deze cursus gaat over Bildung, persoonsvorming, burgerschap en leiderschap. Sinds enkele jaren klinkt een nieuwe melodie in opvoeding en onderwijs, de zorg en het bedrijfsleven. Overal klinkt de roep om Bildung en dat is geen toeval. Bildung is een belangrijk concept uit de filosofie en gaat over persoonsvorming. Dit is een cursus waarin je op een zeer toegankelijke wijze wordt ingeleid in de klassieke en actuele inzichten in de filosofie van de persoonsvorming.

Wat voor soort leider wil je zijn en wat is je pedagogische missie?

Persoonlijkheid is de belangrijkste voorspeller van je toekomst, zoals het lukken van relaties (persoonlijk en zakelijk), goed kunnen samenwerken en het welslagen van een loopbaan, betekenisvolle sociale rollen en zinvol burgerschap, en tot slot goed leiderschap, kortom van een goed, zinvol en gelukkig leven dankzij de vorming van een autonome en betrokken persoonlijkheid.
Dit is de rode draad van deze cursusweek over Bildung en persoonsvorming:

Hoe kunnen we - in contexten van onderwijs, opvoeding en zorg - jongeren helpen om zich hun leven toe te eigenen; hoe kunnen we leiders (ouders, docenten, schoolleiders, zorgbestuurders en zorgmedewerkers, managers en topbestuurders) helpen om daarbij een goede gids en leider te worden? Hoe kunnen we als mens onder medemensen in een hoogst complexe samenleving toch tot zelfverwerkelijking komen?

Recentelijk zien we groeiende samenwerkings­verbanden tussen filosofen en mensen uit de onderwijswereld, de zorg en management: pedagogen, leerkrachten, schoolleiders, bestuurders, zorgwerkers, coaches en leidinggevenden. In onze dynamische en globaliserende context ontstaat een toenemende handelingsverlegenheid. Daarover willen wij in deze cursus opheldering bieden. Wie zijn wij?

Joep Dohmen (hoogleraar ethiek) en Sjoerd Slagter (ex voorzitter van de VO-raad) zijn twee filosofen en auteurs met een brede achtergrond op het gebied van de filosofie van actorschap, leiderschap en persoonlijke identiteit. Beiden zijn actief werkzaam aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie en het Kenniscentrum Bildung en Persoons-vorming. Zij pleiten voor Bildung als ´geleide zelfvorming´ en ontwikkelen daarvoor een goed opgebouwd en samenhangend, compleet programma. Via voordrachten, hoorcolleges, tekstlezingen, onderlinge dialoog en oefeningen presenteren zij een vormings-programma met het oog op de ontwikkeling van eigen vermogens en doelgerichte verandering. 

Een degelijke en toegankelijke filosofiecursus

De beide docenten bieden je een degelijke en toegankelijke filosofiecursus, waarin het vormingsvraagstuk wordt benaderd vanuit een filosofische expertise rondom Bildung en persoonsvorming. Bijna alle grote filosofen vanaf Socrates tot en met Martha Nussbaum en Peter Sloterdijk hebben een eigen boodschap over de vraag wie wij zijn en wat we moeten doen om onze persoonlijke en sociale rollen goed te kunnen spelen.
Filosofie is behalve kritisch nadenken en analyseren, goed argumenteren en het verbinden van concepten met ervaringen ook en vooral praktische filosofie en als zodanig een zoektocht naar praktische wijsheid. Daar horen dan ook veel gesprekken, oefeningen en ontspanning bij.

De docenten zullen steeds het gedachtengoed van een of enkele filosofen centraal stellen rondom het thema van de dag. Het programma bevat een duidelijke opbouw: we openen de eerste twee dagen met een verheldering van de achtergronden en van de actuele maatschappe­lijke context; daarna volgen de eerste verkenningen van het concept Bildung en presenteren we enkele klassieke en actuele invullingen van persoonsvorming. De volgende twee dagen zijn gewijd aan steeds een dominant modern aspect van Bildung en persoonsvorming: autonomie (zelfbepaling); authenticiteit (zelfexpressie); deugd (zelfdiscipline); burgerschap (verantwoordelijkheid en zorg). Al deze aspecten komen dan bijeen in de slotdag die gewijd is autoriteit en modern leiderschap.

We streven naar een interactief, rijk en stevig programma waarin beide docenten elke dag twee onderdelen van elk 1,5 uur zullen verzorgen. In en rondom deze voordrachten maken we veel ruimte voor dialoog en oefeningen. Het dagelijks programma omvat tevens enkele goed geselecteerde documentaires en speelfilms; ruime lunchpauzes, wandelingen en rijke diners (waaronder een diner pensant, een diner parlant en een diner cinematografique). Het volgende programma is onder enig voorbehoud (we komen vast nog wel een belangrijk boek tegen dat we ook graag willen behandelen); het definitieve programma met lees- en studieopdrachten wordt ruim een maand tevoren aan de deelnemers toegezonden.

Het boek: Moderne Bildung

Leidraad voor deze cursus zal het nieuwe boek van Joep Dohmen zijn: Hoe kunnen wij vormgeven aan ons leven? Filosofie van de Bildung (verschijningsdatum zomer 2019), alsmede een reader met een selectie van relevante teksten.

Is deze cursus iets voor jou?

Doelgroepen voor deze cursus zijn:

• bestuurders, rectoren, directeuren, teamleiders en docenten van scholen, zowel in PO, VO als MBO en alle scholen die staan voor de uitdaging om werk te maken van onderwijsdoelen als ‘socialisatie’ en ‘persoonsvorming’;
• bestuurders en managers uit overheidsinstellingen, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven die verdieping zoeken via de filosofie van persoonlijke vorming, actorschap en moreel leiderschap;
• bestuurders, managers uit de zorg en de kinderopvang (´van opvang naar vroege vorming´), die geloven in het versterken van persoonlijke weerbaarheid.

Joep Dohmen

Joep Dohmen is voormalig hoogleraar Wijsgerichte en Praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek. Hij is Lector Bildung aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie, Hoofd van het Kenniscentrum Bildung en Persoonlijkheid aldaar, en bekend auteur.
Joep Dohmen heeft al vele cursussen verzorgd op de Academie op Kreta. Zowel over levenskunst (voor particulieren) als over Leiderschap (voor managers en bestuurders). Lees in het gastenboek hoe de deelnemers dat hebben ervaren.
Lees hier meer over Joep Dohmen.

Sjoerd Slagter

Sjoerd Slagter is voormalig Voorzitter van de Raad voor Voortgezet Onderwijs (VO-raad) en mede oprichter van de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie. Hij is een ervaren topbestuurder in onderwijs en zorg, docent filosofie en auteur. 
Lees hier meer over Sjoerd Slagter 

Vraag het essay van Joep Dohmen aan

Joep Dohmen schreef onlangs (oktober 2018) een essay over Bildung en persoonsvorming. We sturen je dit essay graag toe als pdf. Stuur daarvoor een mailtje naar info@evdaimonia.com

Weekprogramma

De cursusweek wordt gevuld met een interactief, rijk en stevig programma waarin beide docenten elke dag twee onderdelen van elk 1,5 uur zullen verzorgen. In en rondom deze voordrachten is ruimte gereserveerd voor werkgroepen, tekstlezingen en oefeningen.

Zondag 23 september 2019 ontvangst

Vanaf 16.00 uur maak je kennis met elkaar, met Joep Dohmen en Sjoerd Slagter. Je krijgt een korte presentatie over Kreta en het wezen van de Kretenzer door de gastheren Hans Rutten en Jacques Poot. We gebruiken samen de maaltijd.

Maandag 24 september 2019

Thema: Inleiding en verkenning
Locatie: Villa Dio Petres

Ochtend: over de achtergronden; het onbehagen in de cultuur; stand van onderwijs en opvoeding; handelingsverlegenheid en de pedagogische missie; de noodzaak van Bildung.

09.00 - 10.30 Joep Dohmen: Opvoeden en vorming in vloeibare tijden

Schets van de actuele maatschappelijke ontwikkelingen in een posttraditionele samenleving (markt, media en technologie). Invloed van internet en sociale media, de beeldcultuur en de versnellingen van het levenstempo. Stemmingen: cultuurpessimisme, zorg en onverschilligheid; individualisering, verlies van gemeenschap en traditie, op zoek naar nieuwe binding. Gevolgen voor opvoeding en onderwijs. Crisis van de pedagogische missie?

11.00- 12.30 Sjoerd Slagter: Opvoeden en vorming in vloeibare tijden, vervolg.

In gesprekken met docenten en jongeren is een groeiend besef merkbaar dat deze tijd om ander onderwijs vraagt. Maatschappelijk succes en welbevinden worden niet op de eerste plaats bepaald door de hoeveelheid kennis die iemand heeft. Op zoek naar een ‘geslaagd’ leven blijkt iemands persoonlijkheid minstens zo belangrijk. Effecten van ‘neutrale’ meetinstrumenten als een Citotoets, examennormen kunnen ondanks hun neutraliteit leiden tot ongewenste uitkomsten. Leiders beschikken over een instrumentarium waarmee je vragen over zingeving en waarden herkent en deze kunt sturen en zo leerlingen, collega’s, medewerkers helpt bij het proces van zelfvorming.

12.30 - 14.00 uur: Lunch op Villa Dio Petres

Middag: algemene verkenningen over Bildung en persoonsvorming

14.00 – 15.00 Joep Dohmen over het concept Bildung.

Wat betekent het om een mens te vormen? Een introductie.

Kleine geschiedenis van de vormingsfilosofie (oa Kant, Von Humboldt, Nietzsche, Adorno, Sloterdijk en Bieri). Bespreking van het Bildungs concept en de vraag: Hoe kan iemand zich zijn/haar eigen leven toe-eigenen?

15.15- 16.15 Film over Freud als introductie op het college.

16.30 – 18.00 Sjoerd Slagter over persoonsvorming: theorie en praktijk. Hoe doelen en verlangens ons leven sturen en ons zelfbeeld vormen. De mens als een symboliserend wezen. Hoe ‘mental space psychology’ ons zelfbeeld toont. Kernauteurs oa Freud, Lacan en Mooij, Damasio en Derks. Eerste oefening: verkenning van de eigen mentale ruimte.

18.30 Dio Petres: diner pensant: wat hebben we geleerd vandaag?

Studiemateriaal wordt tijdig bekendgemaakt.

Boek Joep Dohmen: Hoe kunnen wij vormgeven aan ons leven? Filosofie van de BildungAmbo 2019, verschijnt 25 augustus as; exemplaar wordt tijdig thuisbezorgd!)

Readerliteratuur (momenteel in behandeling)

Dinsdag 25 september 2019

Thema: Klassieke en moderne vorming

Locatie Lato, Katharo en Villa Dio Petres

Eerste inhoudelijke invullingen van Bildung en persoonsvorming

8.45 – 10.30 Reis naar de Dorische stad Lato

Uitzicht vanaf Dorische stad Lato

Joep Dohmen: Paideia. Ontstaan van het klassieke vormingsideaal.

Kreta vormt de bakermat van de westerse filosofie. Op de archeologische site Lato krijgt u een terugblik. Vanaf de zesde eeuw voor Christus ontstaat de Griekse filosofie en pedagogie met als voorbeeldfiguur voor de hele westerse traditie: Socrates (gnoti seautou – ken jezelf). Over Griekse en Romeinse vormingsidealen en hun invloed op de moderne tijd.

College Joep Dohmen in Dorische stad Lato

11.00 – 12.30 Terug op Dio Petres

Sjoerd Slagter: Actuele Persoonsvorming vanuit postmoderne benadering

Persoonsvorming en menselijk handelen kenmerken zich door verlangen, motivatie en doelen in een betekenisvolle orde.We zijn verlangende wezens. Met behulp van taal, beelden, metaforen, maken we een symbolische representatie van de wereld, een symbolische orde die alles wat we doen en zeggen betekenis geeft. In die symbolische orde zit ingebakken ons verlangen. Een verlangen dat altijd onbevredigd blijft. Die orde en dat verlangen sturen ons en jagen ons voort, soms helemaal de verkeerde kant op. We verliezen ons dan in goedkope surrogaten. Lacan gaat opzoek naar oriëntatiepunten die ons vertellen wat onze ‘ware’ en ‘valse’ verlangens zijn. Over de rol van de symbolische orde en de betekenis van de Ander. Het verlangen als drijvende kracht. Theorievorming onder meer via Lacan, Sloterdijk en Zizek.

Tweede Oefening: invulling van de eigen mentale ruimte met ‘significant others’.

12.45 Reis naar Katharo, alwaar lunch en samenspraak

Groepgesprek in vallei van Katharo over zelfzorg, leiderschap en leren (o.l.v. Joep en Sjoerd)

Lunch en groepsgesprek: Wat is leren en wanneer leer je iets? Wat zijn jouw eigen verlangens en leerervaringen? Hoe draag jij zorg voor je eigen persoonsvorming? Persoonlijk leiderschap, hoe kan dat worden ontwikkeld? Wat zijn daar belangrijke condities voor? Een gezamenlijke verkenning op basis van onze persoonlijke opvattingen.

15.30 retour Villa Dio Petres

16.30 – 18.00 film Entre les murs (bekroonde Franse film over de (on)mogelijkheid om les te geven in een moderne multiculturele klas).

18.30- 20.00: Avond vrij / mogelijkheid tot nagesprek over de film

Diner op eigen gelegenheid.

Voorbereiding: boek en reader. Studiemateriaal wordt tijdig bekendgemaakt.

Woensdag 25 september 2019

Thema: Autonomie en authenticiteit. Over zelfbepaling en zelfexpressie

Ochtend: Autonomie, zelfbepaling, motivatie. Wat betekent het als we jongeren willen leren om autonoom te zijn?

Locatie Villa Dio Petres

9.00 – 10.30 Joep Dohmen: Autonomie en het verlangen naar zelfbepaling

Autonomie is een kernbegrip van persoonsvorming sedert de Verlichting en de moderne tijd. In onze westerse cultuur willen de meeste mensen zelf aan het stuur staan van hun leven. Invulling van het concept autonomie. Over negatieve en positieve vrijheid (Isaiah Berlin); de rol van zelfkennis, ambivalentie (Frankfurt), zelf en de ander (relationele autonomie), privacy en social media (Beate Rössler). Illustratie: korte film over autonomie en privacy (Human).

11.00- 12.30 Sjoerd Slagter: persoonsvorming en motivatie

Intrinsieke motivatie is een lofwaardig doel, maar tegelijk weet iedereen hoe verbluffend moeilijk het is om te weten wat je wilt. Peter Bieri laat zien hoe de wil een cruciale rol speelt bij het verwerven van vrijheid. Door meer begrip leren we ons wensen en ons willen te beoordelen; zo ontstaat een meer en meer consistent zelf. Toe-eigening van wensen en willen door middel van zo’n consistent zelf leidt tot autonomie. Sloterdijk beschrijft de zorg voor het zelf en de daaraan gekoppelde training als een vorm van antropotechniek: mentale oefenmethodes waarmee mensen zichzelf katapulteren. Oefening: Tekening en inkleuring betekenishorizon met positie Zelf; Vervolgoefening: Uitlijning van logische niveaus van verandering aan de hand van gekozen (levens)doelen.

12.30 – 14.00 lunch in het nabijgelegen authentieke Kroustas

Middag: Authenticiteit en jezelf willen zijn. Wat betekent het als jongeren zeggen dat ze zo graag zichzelf willen zijn, en hoe kunnen ze dat dan leren?

14.00- 15.30 Joep Dohmen over authenticiteit (‘jezelf zijn’).

Jongeren willen graag zichzelf zijn en uitdrukken. Maar wat betekent het om ‘jezelf’ te zijn? Filosofie van de authenticiteit, over ware en valse verlangens: de stem van het hart (Rousseau), verlangens en vervreemding (Marx), kiezen en de sprong (Kierkegaard), de vrije geest (Nietzsche), de radicale keuze (Sartre en De Beauvoir). Aansluitend korte film over authentieke zingeving.

16.00 - 17.30 Vervolg: Sjoerd Slagter over authenticiteit en ware/valse verlangens. De kritiek van Charles Taylor op Sartre: sterk waarderen. De morele ruimte bij Taylor en de ethiek van Lacan. Behandeling van Taylors Bronnen van het zelf en zijn Ethics of Authenticity. Verder Lacans ethiek en sublimatie.
Aansluitend derde oefening: op zoek naar mijn kwalitatieve contrasten en sterke waarderingen.

Voorbereiding: boek en reader. Studiemateriaal wordt tijdig bekendgemaakt.

18.30 Dio Petres: Diner pensant olv Joep en Sjoerd over de thematiek van vandaag: wat hebben we geleerd?

Donderdag 26 eptember 2019

Thema: Over deugd en discipline, burgerschap en zorg.

Ochtend over karaktervorming en oefenen.

9.00 – 10.30 Joep Dohmen: Persoonsvorming als deugdzame zelfverwerkelijking. 

Zelfbepaling en zelfexpressie zijn mooi, maar je moet het maar kunnen.  Daartoe ontwikkelde Aristotles al een deugdethiek, die recentelijk door McIntyre in ere werd hersteld en door Van Tongeren is aangevuld. Wat is een deugd en wat houden belangrijke deugden als moed, matigheid,  verstandigheid en rechtvaardigheid eigenlijk in? Wat voor deugden hebben wij vandaag nodig en hoe vorm je je karakter? Over de terugkeer en betekenis van de deugdethiek.

11.00 - 12.30 Sjoerd Slagter: Persoonsvorming en de noodzaak van oefening.

Peter Sloterdijk schreef een belangrijk boek: Je moet je leven veranderen. Daarin bespreekt hij het concept ‘oefenen ‘en doet hij belangrijke voorstellen aan ons. Uitleg van Sloterdijks Antropotechniek: de oefenende mens (homo repetitivus) en diens psycho-immunologische praktijken. De som van deze mechanieken creëert de verrassingsruimte van de persoonlijkheid: we ontdekken nieuwe mogelijkheden en ongekende vermogens.

Oefening: waar ga ik staan en met wie verbind ik me? Oefenen met verplaatsing zelfbeeld en ‘significant others’.

uitzicht vanaf de cursuslocatie Villa Dio Petres

12.30 – 14.00 Lunch (locatie nog niet zeker)

Middag over de samenhang tussen bildung, burgerschap en zorg.

14.00 – 15.30 Samenspraak over burgerschap, socialisatie, verantwoordelijkheid en zorg (olv. Joep en Sjoerd).

Het actuele debat gaat over de samenhang tussen persoonsvorming en burgerschap en vooral over de mogelijke invulling van burgerschap, engagement en sociale verantwoordelijkheid. Bekende vragen - naast ‘wat is persoonsvorming?’ - zijn ‘wat is goede zorg?’; ‘waarnaar verwijst (goed) burgerschap’ en ‘wie draagt welke verantwoordelijkheid?’ Er bestaan zeer verschillende inzichten over de samenhang tussen Bildung, persoonsvorming, zorg en burgerschap. Een van de meest gangbare visie is die van Gert Biesta, in navolging oa. van oa Dewey. Joep en Sjoerd openen met enkele inzichten en voorstellen en organiseren een gezamenlijk gesprek over dit debat en over de rol van de organisatie, de school, de instelling bij hun eigen pedagogische opdracht op dit punt. Gesprek over respect en verantwoordelijkheid, omgaan met verschil en kwetsbaarheid.

16.00 – 17.30 Speelfilm Detachment. Over de zorg van een leraar voor zijn leerlingen.

Voorbereiding: boek en reader. Studiemateriaal wordt tijdig bekendgemaakt.

17.30-19.00 Persoonlijke voorbereiding op het diner

19.00 – 21.00 Dio Petres. Diner parlant.

Elke deelnemer houdt een korte tafelrede (5 a 10 minuten) waarin hij /zij  naar aanleiding van deze week zijn of haar visie op (een bepaald aspect van) Bildung, persoons- en burgerschapsvorming naar voren brengt.

Vrijdag 27 september 2019

Thema: Autoriteit en leiderschap: hoe ontwikkelen we antiautoritair en toch geloofwaardig gezag?

Locatie: Villa Dio Petres

9.00- 10.00 Joep Dohmen: Modern leiderschap tussen macht en moraal

Veel vormen van traditioneel leiderschap waren toonbeelden van machtsuitoefening gebaseerd op charisma en willekeur. Inmiddels heeft zich een overgang voltrokken van een dwanghuishouding naar een overleghuishouding, maar goed leiderschap blijft een probleem. Volgens Paul Verhaegh (Autoriteit 2016) zijn we collectief op zoek naar nieuwe vormen van autoriteit: in de politie maar ook in het alledaagse leven, in opvoeding en onderwijs. Paul Woodruff doet een voorstel: van actuele gezagsdragers wordt geloofwaardig gezag verwacht op basis van praktische wijsheid.

10.15 – 11.15. Sjoerd Slagter: Over Instrumentele managers en normatieve leiders: over het geloof in maakbaarheid, het ‘uithouden van twijfel’; over het goede verkiezen boven het juiste; over het benutten van tacit knowledge en over de macht van de Ander. Over leiders en hun morele kompas.

11.30 -13.00 Reacties van de deelnemers, samenspraak over goed en geloofwaardig leiderschap.

12.30 – 14.00 Lunch Villa Dio Petres

14.00 - 16.00 De oogst van deze week, waar sta ik nu?

Individuele reflectie, nagesprek en afscheid op Villa Dio Petres

20.00 Slotdiner in restaurant Agios Nikolaos

Zaterdag 28 september

Laatste ontbijt.

Datum 

Je bent welkom van 22 tot en met 28 september 2019.

Je kamer

Kies voor het gezellige dorpspension Argyro óf voor de luxere zeer rustig gelegen Villa Dio Petres. Voor Villa Dio Petres geldt een meerprijs van € 60 à €120 op de cursusprijs.
Ga voor alle details naar alle info over je kamerkeuze.

Prijzen

De prijzen zijn € 2.995,-- per persoon bij twee personen op een tweepersoonskamer, € 3.055,-- voor de eenpersoonskamer en € 3.115,-- per persoon bij één persoon op een tweepersoonskamer. Dit is een (bijna) geheel verzorgde week inclusief zes overnachtingen.

Dit is inclusief:

• reader en/of boek;
• docenten;
• cursusmaterialen;
• logies in een airconditioned kamer, met ontbijt;
• fultime zorgvuldige begeleiding en een professionele kok;
• alle in het programma genoemde gezamenlijke picknicks, lunches en diners;
• gezuiverd water bij alle gelegenheden;
• koffie/thee, tafelwater en frisdranken en alcoholische dranken tijdens de door ons verzorgde gezamenlijke momenten en maaltijden;
• toegangskosten voor bezienswaardigheden in het programma;
• excursies naar bijzondere plekken;
• alle vervoer bij de excursies, ook het dagelijks vervoer naar de Academie (Villa Dio Petres);
• incidenteel vervoer binnen de vrije momenten indien dit logistiek inpasbaar is;
• boekingskosten.

De prijs is exclusief:

• vluchten;
• 1 maaltijd;
• zelf bestelde frisdranken, vruchtensappen, koffie/thee en andere versnaperingen tijdens de maaltijden in restaurants of andere gelegenheden;
• persoonlijke uitgaven;
• annulerings- en reisverzekering.

Prijs transfers van en naar de luchthaven Heraklion
We halen je op van (de luchthaven van) Heraklion en brengen je naar (de luchthaven van) Heraklion voor € 40,--, per persoon, enkele reis. Het is een rit van een uur. Een taxi kost € 75 à € 100 enkele reis. Je kunt ook de regionale bus nemen naar Agios Nikolaos. Die kost € 7,70. Dat kan echter niet op alle tijdstippen. Bij boeking krijg je alle verdere informatie.

Deelnemers betalen en regelen vluchten zelf.

Een exclusieve week voor een beperkte groep

Het minimaal aantal deelnemers is 6 en het maximum is circa 12.