archief4

Op zoek naar 'de verborgen schat'. Waar staan we nu? Waar komen we vandaan en waar gaan we heen?

Kunnen utopieën ons nog wegwijs maken? Hoe moeten ze worden ingericht om ons te vrijwaren van ongewenste dwang en op welke wijze kunnen ze ons openstellen voor de huidige noden van onze planeet?

Nieuw: Het nieuwste boek van Hans Achterhuis, over Hannah Arendt, gaat verschijnen met als titel 'Ik wil begrijpen'. Deelnemers krijgen enkele hoofdstukken vooraf toegestuurd.

Hans Achterhuis: 'Rond mijn tachtigste verjaardag op 1 september komt bij Lemniscaat de grote studie over Arendt uit, waar ik al jaren aan werk. De titel is ontleend aan Arendt zelf: ‘Ik wil begrijpen’. Ik zit nog midden in het werk met het afronden van sommige hoofdstukken, terwijl andere al zo goed als klaar zijn. Bij het werken aan mijn tekst valt het mij steeds meer op dat veel van de onderwerpen van Arendt raken aan de ‘Utopische vergezichten’ die Petran Kockelkoren en ik op onze cursus op Kreta aan de orde willen stellen. Arendt is gevoelig voor utopische tendensen in de filosofie, die sinds Plato voortdurend de kop op steken. Ze levert er fundamentele kritiek op.    
Zo heb ik net een hoofdstuk afgerond over wat zij ‘de verloren schat’ noemt. Die vormt een onderdeel van de utopische traditie die niet alleen in revolutionaire situaties snel in gewelddadigheid kan ontsporen.
Ook Arendts beschouwing over ‘waarheid en politiek’ die ik in een hoofdstuk dat grotendeels afgerond is uitvoerig bespreek, is in dit verband uiterst actueel. De voorstelling van Poetin over een Groot-Russisch Rijk, dat terugveroverd moet worden, vertoont duidelijk utopische trekken. Wat dit betekent voor de waarheid en voor de vrijheid om de waarheid te zoeken, zien we dagelijks in het nieuws. In de genoemde tekst denkt Arendt diepgaand na over de status van waarheid die, hoe vreemd dat ook mag klinken, in de politieke filosofie nooit hoog werd aangeslagen.
Verder aarzelde ik steeds of ik een hoofdstuk moest schrijven over het Eichmannproces en de vraag wat Arendt bedoelde met ‘de banaliteit van het kwaad’. Uiteindelijk heb ik dat toch gedaan. Maar het kostte mij veel moeite, omdat ik tegelijk werd teruggeworpen op het kwaad, niet alleen in utopische constellaties maar ook in de huidige wereldsituatie.
Kortom, het zal duidelijk zijn dat ik op Kreta in de lijn van Arendt voort zou willen denken, door haar ideeën in de cursusthematiek te integreren. Als voorbereiding kunnen deelnemers zich dan onderdompelen in enkele hoofdstukken uit mijn boek die Lemniscaat naar ik aanneem, te zijner tijd beschikbaar wil stellen'.

Nieuw: Hoe moeten we onze huidige onbegrijpelijke tijd begrijpen? Een indringende column.

Petran Kockelkoren: 'De jongste wrede ontwikkelingen in Oekraïne vragen om een duiding, zodat ze tenminste betekenis krijgen. Alle verloren levens moeten toch zijn opgeofferd aan een menselijk mechanisme dat groter is dan de pathologie van één man'.
Petran Kockelkoren schreef een column over het oorlogsgeweld in Oekraïne. Stuur ons een mailtje (info@evdaimonia.com) en we sturen je de column toe.


Hans Achterhuis: 'Ik wil de laatste zoektocht naar Utopia met Petran Kockelkoren af maken'.

'Het lijkt mij uiterst spannend om mijn jarenlange zoektocht naar Utopia samen met Petran Kockelkoren op Kreta af te ronden. Die begon lang geleden met ‘De erfenis van de utopie’. Daarin maakte ik korte metten met de grote utopische verhalen zoals het communisme, die beloofden een totaal nieuwe samenleving te realiseren. Vaak bleken die te eindigen in een dystopie, niet de best mogelijke maar de slechtst denkbare maatschappij. Later analyseerde ik in ‘De utopie van de vrije markt’ ook het neoliberalisme op deze manier.

Maar toen knaagde de twijfel al. Om mij heen ontstonden er allerlei aanstekelijke kleinschalige experimenten die niet aarzelden om zich utopisch te noemen. Was ik daartegen, moest ik die ook afschrijven met mijn totaliserende utopiebegrip?

Als antwoord begon ik een nieuwe zoektocht die voorlopig in ‘Koning van Utopia’ uit 2016, eindigde. Ik ontdekte dat de utopische traditie vanaf het begin veel aantrekkelijke ideeën bevatte. Dat begon zelfs al met ‘Utopia’, het oerboek van Thomas More, uit 1516. Daarin gaat het niet alleen over het eiland Utopia, maar ook over andere landstreken en gebieden, van waaruit de utopische inspiratie ingezet kan worden als kritiek op een maatschappelijke onrechtvaardigheden.

 

hans en petran 1160Petran Kockelkoren en Hans Achterhuis op Kreta

Die laatste zoektocht wil ik nu graag met Petran voortzetten. Ook buiten de hoofdstroom van het moderne denken is er namelijk veel utopische inspiratie in mythen, rituelen en verhalen te vinden. Voor zover het de joods-christelijke traditie betreft, van het paradijsverhaal tot de instelling van het jubeljaar waarin de schulden worden kwijtgescholden, ken ik die in hoofdlijnen. Maar buiten deze traditie kan Petran mijn zoektocht met veel voorbeelden en verhalen, ook uit Kreta zelf naar ik verwacht, verbreden en verdiepen. Daarom wordt het voor mij een spannende cursus'.

Petran Kockelkoren: de cursus komt naderbij!

Petran Kockelkoren: 'De cursus Utopische Vergezichten komt naderbij. Als cursusgevers zijn we ter voorbereiding al geregeld met elkaar in gesprek. Zo wint het thema steeds meer aan actualiteit. In de boekhandel vond ik een recent boek: The Utopians, six attempts to build the perfect society (Anna Neima, 2021). Hierin worden niet zozeer de grote sociale vergezichten behandeld, maar eerder charismatische zieners die in hun eigen ashrams en communes een messiaanse hervorming van het maatschappelijke leven beproefden. De ashram van Rabindranath Tagore in India en ‘het instituut voor de harmonieuze ontwikkeling van de mens’ door Gurdjieff gevestigd in Fontainebleau, staan hiervoor onder andere model.

Deze invalshoek bracht me een ander boek in herinnering, namelijk Een Nieuwe Hemel & Een Nieuwe Aarde van Fokke Sierksma, uit 1961. Sierksma was hoogleraar vergelijkende godsdienstwetenschap in Leiden. In genoemd boek bespreekt hij Messiaanse bewegingen, zoals de Vailala razernij bij de Papoeas op Nieuw-Guinea en de Ghost-Dance religie van de Amerikaanse prairie-Indianen. De meeste van zulke messiaanse bewegingen ontstaan onder hoge sociale druk, als een sociale leefwijze zijn nabije ondergang onder ogen ziet.

Er is een zekere verwantschap tussen messiaanse zieners en utopische hervormers. Hedendaagse utopieën springen in het zicht van de milieucrisis – de klimaatverandering en het schrikbarend verlies aan biodiversiteit – als paddenstoelen uit de grond. Hans Achterhuis ziet in dit licht de brug tussen zijn boeken over utopie en zijn recente Geloof in Geweld. Als we deze brug oversteken, kunnen we in de cursus Utopische Vergezichten niet alleen stil staan bij de grote historische politieke utopieën, maar ook de aandacht vestigen op persoonlijke heilsverwachtingen en hun hedendaagse vormgeving in samenlevingsexperimenten.

Op Netflix is de zesdelige documentaire-serie Wild, Wild Country (2018) te zien, waarin de schokkende geschiedenis van de ashram van Bhagwan Shree Rajneesh wordt belicht, een absolute aanrader voor wie is geïnteresseerd in het raakvlak tussen messianisme en utopie. Hans ziet ook de mogelijkheid om vanuit dit perspectief terug te kijken naar het ontstaan van het christendom in de communes van de Essenen en opnieuw de vraag te stellen over de samenhang van utopisch geloof en geweld.

Op deze manier komt de cursus steeds dichter op de eigen huid te liggen. Waar ligt voor ons de stip op de horizon waar we naar toe willen bewegen en wat hebben we ervoor over om daar te komen? De cursus wint gestaag aan spanning in de voorbereiding'.

Utopieën: leven we liever onder dak of vrij onder het uitspansel?

Mensen kunnen het maar slecht verdragen om onder de blote hemel te leven, zonder dak boven het hoofd. Ze trekken tussen zichzelf en het firmament een ideeënkoepel op, een stolp van bedenksels om onder te schuilen. Zulke geestelijke abri’s noemen we de ‘culturele bovenbouw’. De godsdienstsocioloog Peter Berger sprak ten aanzien daarvan van ‘het hemels baldakijn’. De godsidee wordt op de binnenkant van een paraplu geschilderd en kijkt vervolgens pas van bovenaf op ons neer en schrijft ons voor wat me moeten doen en laten.

Zulke overkoepelende normatieve ideeënwerelden zijn historisch veranderlijk. Ze ontwikkelen zich in gelijke tred met bevolkingsgroei, beroepsdifferentiatie en steeds complexer wordende machtsverhoudingen. Vanaf de grotschilderingen uit prehistorische tijden tot de vijfde eeuw voor onze jaartelling waren de ideeënkoepels mythisch van aard. De oorsprong en de bestemming van de mens werd ondergronds gesitueerd, in spelonken en bronnen. Mythische verhalen en rituelen gaven oriëntatie aan het dagelijkse leven.

In de vijfde eeuw voor onze jaartelling deed zich op meerdere plaatsen op aarde een kentering voor. Socrates en Plato in Griekenland, Boeddha en Mahavira (de stichter van het Jainisme) in India, Lao tse en Confu tse in China, waren nagenoeg tijdgenoten. Dit gaf Karl Jaspers aanleiding om te spreken van de ‘spiltijd’ of het ‘sterren-uur’ van de mensheid. Hij impliceerde dat destijds een geestelijke blikseminslag overal tot verlichting leidde. Naast deze poëtische uitleg werd ook een meer prozaïsche verklaring geopperd. Het is namelijk eerder zo dat culturen op meerdere plekken tegelijk een drempel overschreden in de complexiteit van organisatie. De ideeënkoepel moest voortaan de machtsverhoudingen van grote gemeenschappen legitimeren. Dat vereiste een systematisering van ideeën en daarop gebaseerde rituelen, in overeenstemming met de nieuwe vereisten van hiërarchische machtsuitoefening.


In de Renaissance, aan de vooravond van het moderne wereldbeeld, deed zich – tegen de achtergrond van reformatie en contrareformatie – opnieuw een omwenteling voor. De seculiere humanisten – met name de vrienden Erasmus en Thomas Moore – onthulden de bovenbouw van legitimerende ideeën als ‘utopieën’. Utopieën schetsen op ideaaltypische wijze oorsprong en bestemming van menselijke samenlevingen. Ze zetten niet alleen een stip op de horizon in de richting waarvan de maatschappij zich ontwikkelt, maar wijzen ook individuele lotgevallen de weg.


Het moderne wereldbeeld dat toen werd ingeluid ontwikkelde zich aan de hand van drie sleutelbegrippen: het vrije subject, wetenschappelijke waarheidsvinding en vooruitgang. Aan het einde van de twintigste eeuw raakte echter ook dit wereldbeeld in een crisis. Kunstenaars, architecten en filosofen verkondigden het postmodernisme. De moderniteit was niet de ultieme bevrijding gebleken van de machtige religieuze ideeënkoepels van voorheen. ‘Modern’ is slechts een stijlperiode, in de reeks ‘gotiek, renaissance, barok, rococo, romantiek, modernistisch’. Deze episode loopt nu af. De postmodernisten verkondigden ‘het einde van de grote verhalen’. Vroeger stapelden filosofen ideeën op elkaar om de waarheid uit te drukken. Nu ‘deconstrueren’ ze de grote verhalen. Hoe articuleren we ons zelfbesef onder het dominante baldakijn? Hou houdt de ideeënkoepel of de utopie onze gedachten gevangen? Behalve utopieën kennen we ook dystopieën die ons in de ban houden.


Ludwig Wittgenstein, voortrekker van de taalfilosofie en wegbereider van de postmoderne benadering, stelde zichzelf de vraag: waartoe dient de filosofie, wat moet een filosoof doen? Antwoord: “zij moet de vlieg de weg wijzen uit de vliegenfles”. De vliegenfles is een variant op de stolp. Kunnen we ons bevrijden van ideeënkoepels die ons beperken? Moeten we wellicht de weg terug zien te vinden naar mythische verhalen en rituelen, zoals velen als alternatief voor het moderne wereldbeeld aanbevelen?


Op Kreta onderzoeken we de geschiedenis van wereldbeelden, zoals ze eerst tot bloei kwamen in het Midden-Oosten en rond de Middellandse Zee, hoe mensen zich los scheurden uit de mythische grotten, hoe de moderniteit met zijn utopische vergezichten zijn intrede deed en kapseisde. Waar staan we nu? Waar komen we vandaan en waar gaan we heen? Kunnen utopieën ons nog wegwijs maken? Hoe moeten ze worden ingericht om ons te vrijwaren van ongewenste dwang en op welke wijze kunnen ze ons openstellen voor de huidige noden van onze planeet?

Je bent welkom van 10 tot en met 16 juli 2022

 

hans en petran 2021 1160 3Petran Kockelkoren op de patio van Villa Dio Petres (de cursuslocatie)

 

Vraag het artikel 'Een maatschappelijk nieuw begin' van Hans Achterhuis aan.

Bij de start van het nieuwe jaar 2022 heeft Hans Achterhuis een filosofisch epos over het nieuwe begin geschreven voor De Groene Amsterdammer. Zeer lezenswaardig. We sturen het je graag als pdf-bestand toe als je interesse hebt. Stuur een mailtje naar info@evdaimonia.com

 

 

WEEKPROGRAMMA

 

Het excursie-programma kan gewijzigd worden door toedoen van vervoersbeperkingen met betrekking tot COVID-19.

 

Daarnaast kunnen Hans en Petran op basis van 'voortschijdend inzicht' nog wijzigingen/verbeteringen voorstellen.

 

Zondag

De cursus begint om 16.00 uur met de kennismaking, een presentatie over Kreta en aansluitend diner.


Maandag

9.00 - 13.00 uur op Villa Dio Petres
Inleidende ochtend.

Persoonlijke kennismaking in relatie tot het thema

Petran Kockelkoren
De mythische achtergrond van het utopisme. Verhalen en rituelen. Vervolgens de spiltijd (Jaspers) waarin met de grote religies een hemels baldakijn wordt opgericht

Hans Achterhuis
De zoektocht naar utopieën in vooral de moderniteit. De verleidingskracht van de utopie als goede en gelukkige samenleving.

Lunch op eigen gelegenheid

18.00 uur: op Villa Dio Petres
Film en aansluitend diner op Villa Dio Petres.


Dinsdag

9.00 - 13.00 uur op Villa Dio Petres

Het hemels baldakijn en het moderne wereldbeeld

Petran
Het moderne wereldbeeld is opgebouwd uit drie sleutelbegrippen: het vrije subject, wetenschappelijke waarheidsvinding en maatschappelijke vooruitgang. Kritiek hierop en aflossing hiervan via het postmodernisme.

Hans
Utopische thema’s in de joods-christelijke traditie: het paradijs en het duizendjarig rijk. Doorwerking hiervan in de westerse geschiedenis.

13.00 uur: vertrek naar de prachtige en hooggelegen vallei van Katharo, waar je heerlijk kunt wandelen en een zeer Kretenzische lunch wordt geserveerd.

katharo juni De vallei van Katharo

Na de lunch volgt een beschouwing van Hans Achterhuis over de meent.

Diner op eigen gelegenheid


Woensdag

9.00 uur: vertrek naar de archeologische opgraving van de Dorische stad Lato

De taak van de filosofie

Petran
Volgens Wittgenstein moet de filosofie de weg wijzen uit de gevangenschap van de vliegenfles. Dit laatste kunnen we lezen als een metafoor voor het hemels baldakijn en het utopische grote verhaal. Hoe kunnen we dit denken en doen?

11.00 uur op Villa Dio Petres

Hans
De utopie als maakbare samenleving is één van de grote verhalen van de moderniteit. Ze blijkt vaak om te slaan in de dystopie als slechte samenleving. Hoe dat te begrijpen?

13.00 uur: wandeling (15 minuten) naar een taverne in Kroustas, waar de lunch wordt geserveerd.

14.30 uur: mooie en eenvoudige wandeling vanuit Kroustas.

wandeling ilias kroustas 2 of 4uitzicht tijdens de prachtige en eenvoudige wandeling

Borrel, vragenuur en gastcollege over Kreta op Villa Dio Petres

Diner op eigen gelegenheid


Donderdag

9.00 - 13.00 uur op Villa Dio Petres

Waar landen wij? (Latour)

Petran
Kunnen utopieën ons nog wegwijs maken? Hoe moeten ze worden ingericht om ons te vrijwaren van ongewenste dwang en op welke wijze kunnen ze ons openstellen voor de huidige noden van onze planeet, die we via de klimaatcrisis ervaren?

Hans
Naast de grote utopische verhalen bestaan er veel voorbeelden van kleine utopieën. Dat begint al in ‘Utopia’ van Thomas More, maar strekt zich volgens onze gastheren ook uit tot Kreta. We gaan er gezamenlijk naar op zoek.

13.00 uur: buffetlunch op Villa Dio Petres

14.30 uur: vertrek naar het plaatsje Milatos aan zee. Het is heerlijk om daar even te zwemmen of te relaxen.

Maar eerst wandelen we naar de grot van Milatos voor een college-onderdeel.

grot milatos met tegenlicht 3De grot van Milatos

Daarna is er tijd voor ontspanning en sluiten we af met een diner aan zee in Milatos.

milatos beach Strand van Milatos


Vrijdag

9.00 - 13.00 uur op Villa Dio Petres

Terug- en vooruitblik

Petran
Kunnen we bij onze huidige utopische zoektochten steun verwachten vanuit de mythe? Wat is het bereik van de mythische verhalen voor het goede leven op een duistere planeet?

Hans
In zijn studie ‘Paden naar Utopia’ ontwikkelt Martin Buber enkele criteria voor een geslaagde utopie. Het loont de moeite om, deels gezamenlijk, te onderzoeken hoe we die kunnen actualiseren.

13.00 uur lunch op eigen gelegenheid

Middag vrij

19.00 uur: afscheidsdiner op Villa Dio Petres


Zaterdag

Het laatste ontbijt.


Prijzen

De prijzen zijn:

  • € 1.335,-- per persoon bij twee personen op een tweepersoonskamer,
  • € 1.385,-- bij gebruik van een éénpersoonskamer (slechts twee beschikbaar),
  • € 1.445,-- per persoon bij alleen gebruik van een tweepersoonskamer,

Exclusief eventuele toeslag voor logies op Villa Dio Petres, en eventuele transfers.

Dit is inclusief:

  • boek of reader;
  • docent;
  • cursusmaterialen;
  • 6 nachten logies in een airconditioned kamer;
  • 6 maal ontbijt;
  • alle in het programma genoemde gezamenlijke picknicks, lunches en diners;
  • gezuiverd water bij alle gelegenheden;
  • koffie/thee, gezuiverd water en vruchtensappen tijdens de door ons verzorgde gezamenlijke momenten;
  • enkele glazen wijn of bier tijdens de door ons geserveerde maaltijden;
  • tafelwater bij alle maaltijden;
  • excursies naar bijzondere plekken;
  • toegangskosten voor bezienswaardigheden in het programma;
  • het dagelijks vervoer naar de Academie (Villa Dio Petres) vanuit pension Argyro;
  • alle vervoer bij de excursies;
  • incidenteel vervoer binnen de vrije momenten indien dit logistiek inpasbaar is;
  • boekingskosten.

De prijs is exclusief:

  • vluchten;
  • transfers naar je verblijf;
  • 3 maaltijden;
  • zelf bestelde frisdranken en alcoholische dranken, vruchtensappen, koffie/thee en andere versnaperingen tijdens de maaltijden in restaurants of andere gelegenheden;
  • persoonlijke uitgaven;
  • annulerings- en reisverzekering.

Transfer van en naar de luchthaven Heraklion
We halen je desgewenst op van de luchthaven van Heraklion en brengen je weer naar de luchthaven.
Dat is geen taxidienst, maar een persoonlijke service voor cursusdeelnemers. De kosten zijn € 45,-- + € 10 brandstoftoeslag per persoon, per enkele reis. Het is een rit van een uur.
Je kunt ook de regionale bus nemen naar Agios Nikolaos. Dat kost momenteel € 7,10. Aansluitend kun je dan de bus nemen naar Kritsa (€ 1,80), of een taxi.
Bij boeking krijg je alle verdere informatie.

Een exclusieve week voor een beperkte groep

Het minimum aantal deelnemers voor deze cursus is 8 deelnemers. Het maximum is 16 deelnemers.

Wie is Hans Achterhuis en Petran Kockelkoren?

Lees hier meer over Hans Achterhuis en hier meer over Petran Kockelkoren.

Gastenboek

Lees de ervaringen van eerdere gasten in de gastenboeken van Hans Achterhuis en Petran Kockelkoren in 2014, 2015, 2016, 2017, 2021.