Je eigen keuzes mogen maken.
De film De Beentjes van Sint-Hildegard met publiekslievelingen Herman Finkers en Johanna ter Steege is hard op weg een cultfilm te worden. Het is dan ook een prachtig verhaal met een sterk scenario en een geweldige cast.
Veel mensen gaan er natuurlijk naar toe in de verwachting dat er met Finkers weer veel te lachen valt. Dat is ook zo, maar volgens mij maakt de film om nog een heel andere reden grote indruk. Toen ik hem gezien had, bekroop mij dit gevoel: het publiek is gechoqueerd. Waar zit hem dat in?
Ik ga natuurlijk niets verklappen van de film, behalve het thema. We zien hoe in een huwelijk een van beide partners gaandeweg zijn zelfstandigheid volkomen kwijtraakt en wanhopig probeert ‘iets’ van zijn vrijheid te heroveren. Zelf mogen doen wat je wilt, zit er steeds minder in, of het nu gaat om het koekje bij de koffie, de keuze van een kledingstuk of een cafébezoek. Bij De Wereld Draait Door merkte Finkers op dat zijn partner in de film het huwelijk ziet ‘als een vorm van begeleid wonen.’
De film is veel meer dan een Twentse klucht of zwarte komedie. Ik zie hem als een aangename cultuurkritiek op de steeds terugkerende karikatuur van het moderne individualisme en het ideaal van autonomie. Vooral ‘linkse’ denkers en aanhangers van het burgerschapsideaal merken telkens weer op: ‘mensen zijn niet autonoom’, en zetten het streven naar mondigheid weg als narcisme, egoïsme en totale onafhankelijkheid. Ik raad deze dames en heren met hun verbindingslust aan om acuut naar de film te gaan. Natuurlijk zijn mensen niet volkomen onafhankelijk, en natuurlijk zijn er mensen (leiders en volgers) die zich niets van anderen aantrekken en hun eigen ding doen, maar daar gaat autonomie helemaal niet over. Het gaat wel over de kostbare verworvenheid van onze westerse cultuur dat ieder van ons mag proberen om te midden van anderen zijn eigen keuzes te maken en zijn of haar verhaal te vertellen. Dit is de moraal van de film: als we alleen pandoeren op empathie en verbinding, raken we wel iets heel belangrijks kwijt: ons actorschap!
De kracht van de film is dat hij op indringende wijze uiteenlopende situaties schetst, waarin de persoonlijke vrijheid van verschillende partners op het spel staat. Dat is precies de reden waarom er tijdens de voorstelling tussen het lachen door een angstvallig stilzwijgen heerst. Je hoort als het ware de mensen om je heen denken: ‘verrek, zo gaat het bij mij thuis ook…’ In een interview met Karel Smouter (NRC 11 februari jl) hekelt de filmmaker Nijenhuis het conflict vermijdende gedrag vooral van mannen. Eenmaal gescheiden vond hij dat hij zelf ook veel vaker had moeten zeggen: ‘uhh, heb ik ook nog wat te willen?’
Aan het eind van de film geeft Jan (Herman Finkers) een prachtige metafoor van het geslaagde huwelijk. Als je een vuurtje wil maken, dan neem je twee houtblokken, maar die leg je niet stevig op elkaar want dan ontbrandt de zaak niet. Pas als de blokken een beetje losjes tegen elkaar aanliggen, slaan de vlammen eruit. Dat uitgerekend een religieuze denker als Herman Finkers in deze film het belang van relationele autonomie representeert, is hartverwarmend. Autonomie en mondigheid betekenen dat je in een relatie allebei je beste beentje voorzet. En dat je intussen wel goed oplet dat die behulpzame ander jou geen beentje licht.
Joep Dohmen
Joep Dohmen verzorgt dit jaar 2 cursussen: 'Het leven als reis' en 'Leiderschap en Filosofie'.