Deze uitspraak van Johan Cruyff schoot me door het hoofd tijdens de cursus De Tijd van Hans Achterhuis en Petran Kockelkoren. Het is een opwindend gevoel om de wereld beter te gaan begrijpen via filosofie, kunst en mythologie. De beide hoogleraren hebben niet gestreefd naar het aanreiken van het heil en de waarheid. Ze hebben alleen maar de wereld wat transparanter willen maken.
Ik som graag wat voorbeelden op van inzichten die ik heb opgedaan. Jacques en ik hadden dit keer de gelegenheid om regelmatig aan te schuiven bij de colleges. De groep was namelijk niet zo groot (helaas natuurlijk). Maar ieder nadeel heb z'n voordeel...
Je kunt niet echt thuis komen, compleet jezelf worden. Hoe lang en vaak je het ook maar probeert.
Naast de cirkel van mijn eigen ‘zelf’ staat altijd die grote cirkel: de regisseur van mezelf. Aldus petran Kockelkoren. In die grote cirkel ben ik burger, consument, christelijk van oorsprong, hongerig naar erkenning, etc. Heidegger heeft het daar volgens mij ook over bij zijn Dasein in ‘Sein und Zeit’.
Het is de sport om die twee cirkels samen te laten vallen. Met het verstrijken van de tijd, het stijgen der jaren lukt dat mij steeds vaker en beter. Echt bij jezelf komen; ‘Reaching me in me’, noemt Stine Jensen dat. Maar het lukt nooit écht en zeker niet lang. En dat kan ook niet volgens Petran omdat we nou eenmaal excentrische wezens zijn. Dat is ons lot. Mijn hond kan dat wel. Die leeft altijd in die ene cirkel. Om jaloers op te worden.
Zelfs Odysseus komt na 20 jaar niet thuis op Ithaka. Na Ithaka tikt de tijd weer verder.
Hans Achterhuis raakte helemaal in vervoering van zijn eigen ontdekking over ‘thuis komen’ die hij met ons wilde delen. Bij nauwkeurige herlezing van de Odyssee bleek dat Odysseus helemaal niet ’thuis’ kwam op Ithaka. Na zijn 20 jaar van omzwervingen over de Middellandse Zee, als metafoor voor het leven en het verstrijken van de tijd, zou hij als slotstuk eindelijk weer bij zijn vrouw terug gekomen zijn. Einde verhaal. Niks cirkel.
Op Ithaka aan te komen is je doel.
Maar overhaast je reis in geen geval.
't Is beter dat die vele jaren duurt,
zodat je als oude man pas bij het eiland
het anker uitwerpt, rijk aan wat je onderweg verwierf,
zonder te hopen dat Ithaka je rijkdom schenken zal.
Ithaka gaf je de mooie reis.
Was het er niet, dan was je nooit vertrokken,
verder heeft het je niets te bieden meer.
Hans Achterhuis was opgetogen omdat hij ontdekte dat Odysseus wéér op pad moest vanaf Ithaka. Met een roeispaan op zijn schouder. Hij moest zo lang landinwaarts blijven lopen totdat iemand die nog nooit de zee had gezien hem zou vragen: ‘wat heb jij een rare dorsvlegel op je schouder’! Pas dan zou Odysseus kunnen sterven. Het leven cirkelt dus verder, zelfs na Ithaka.
A brave new world
Kan een machine ons in de toekomst helpen om gelukzalig te worden?
Maar kun je dan niet thuis komen met behulp van een machine? Achterhuis behandelde ‘A brave new world’ van Huxley. Het bleek geen utopie maar dystoptie. Alle zinnen worden geblust met apparaten. Maar de tijd staat dan stil. Dan is er niks meer. Waarom? Omdat er twee essentiële zaken ontbreken: contact met de wereld en erkenning. Ik kreeg daar de rillingen van. Ik vond dat een inzicht dat zo klein en simpel maar ook zo ongelooflijk waar is. Voor mij althans.
Deugden zijn niet van alle tijden. Ze veranderen in de loop der tijd fundamenteel.
Schokkend vond ik bijvoorbeeld de vaststelling dat ‘barmhartigheid’, opkomen voor de zwakken, een deugd is die er na 2000 jaar als vanzelf inzit, bij ons is ingeramd. Bij mij ook. Maar voor volkeren vóór Christus , zoals de Grieken, was barmhartigheid absoluut geen deugd. Heldhaftigheid, daar draaide het om. Arme sloebers helpen? Waarom zou je. Laat ze zelf opkomen voor hun zaakje. Het klonk zo neoliberaal en republikeins.
'Arbeiden' brengt je in de mythische tijdsdymensie
En natuurlijk kwam Hannah Arendt weer ten tonele. Hans Achterhuis verbond het aspect van de tijd met haar ‘arbeiden, werken en handelen’. Vooral ‘arbeiden’ intrigeerde me. Al die bezigheden zoals strijken, de was doen, tuinieren, rommel opruimen, kregen een nieuwe dimensie. Arbeiden brengt je dichter bij jezelf omdat de tijd daar in cirkels draait. Het is nooit af. Het gaat steeds maar door. Een mythische tijd noemt Petran dat. Een oude tijdsdimensie die wij niet meer kennen, of zelfs ontkennen, maar die nog altijd in ons zit. Dat brengt je op een hoger plan. Dat hoef je niet te geloven, maar dat moet je gewoon doen. Prachtig.
Notre Dame
Als ik zeg Eifeltoren, zie je een plaatje van de Eifeltoren. Dat is niet van alle tijden...
Ik zie en kijk anders dan mensen duizenden jaren geleden zagen en keken. Petran Kockelkoren maakte me dat duidelijk door me eerst in te peperen dat ook ik ‘bemiddeld’ naar de wereld kijk. Via mijn taal, verhalen, plaatjes, geholpen (of gehinderd) door vele technieken en beïnvloed door kunst bouw ik in mijn hoofd een beeld op van de ‘echte’ wereld. Denk ik dan. “De echte wereld bestaat niet” roept Petran dan want het is het onmogelijk om ‘onbemiddeld’ naar de wereld te kijken.
Ik kijk naar de wereld met een ander magazijn aan ervaringen in mijn hoofd dan iemand uit de 13e eeuw.
“Als ik zeg, Eifeltoren, zie je direct een plaatje van de Eifeltoren in je hoofd. Toch?” Het besef dat dit duizenden jaren niet het geval was, voelt onwennig. Beelden in je hoofd is voor ons totaal normaal. Dacht ik. Maar niet voor mensen die niet in staat waren perspectivisch te tekenen. Die ‘zien’ bij de Notre Dame (in de 13e eeuw) veel heiligheid en voelen de wens om er heen te gaan, maar zien geen plaatje met die 2 vierkante torens. Ik kan daar uren over na blijven denken...
Vogelkunst van de prieelvogel
Hoe gaat de evolutie verder in de tijd, na Darwin?
Sinds Darwin weten we ‘het’. Niks Adam en Eva maar de survival of the fittest heeft de wereld gebracht waar we nu zijn. Zo is het gegaan met de evolutie. Een rechtlijnig verhaal. Hoe het mogelijk is dat Bach zijn ongelooflijk mooie muziek maakte en Van Gogh zijn schilderijen, tja, dat wisten we even niet zo goed. Maar sinds Kockelkoren meandert die theorie bij mij weer verder. Op een zeer fraaie wijze, namelijk met de ‘survival of the beautiful’. Een nieuwe tak van wetenschap ‘biocognitie’ kan geen genoegen meer nemen met de wat bonkige fittest-verklaring en ziet grote scheppende krachten in schoonheid en kunst. De plaatjes van vogels die de fraaiste kunstobjecten maken omwille van de kunst en dieren zoals een hond en een ijsbeer die elkaar voor de lol vertroetelen in plaats van opvreten, waren verpletterend.
Hond en ijsbeer
De tijd als borrelende soep
Het verloop van de tijd, ziet Petran als een kloppend, schuddend rond orgaan. Een lichaam dat alle ervaringen opslokt en ons in de tijd vooruit duwt. Oude ervaringen, in onze jeugd, schragen ons in onze bestaan. Zo begon Petran de week. Hij eindigde de week met de film Solaris. In die science fiction film is de planeet Solaris een grote borrelende soep die alle herinneringen van de wereld opslokt...De cirkel was rond.