Graag wil ik Hans en Jacques en Professor Joep Dohmen bedanken voor de filosofische/ spirituele week in een prachtige bungalow in de bergen op Kreta. We hebben het zeer getroffen met de plaats, het weer, maar vooral ook met het gezelschap. Dat was heel gevarieerd, qua leeftijd, waarbij o.a. twee heldere dames van boven de 80 jaar, grote indruk op mij hebben gemaakt. Het was werkelijk genoeglijk in die groep, en dikke pret met een oud collega huisarts. Joep Dohmen bleek een prima inleider in de filosofie; hij werkte in die week toe naar de vraag hoe een mens zijn leven zin kan geven. Er resteert na deze week een berg aan informatie/ literatuur om verder mee aan de slag te gaan. Hans en Jacques waren voortreffelijke en attente gastheren, zij koken ook nog eens een keer uitstekend. Veel dank voor dit alles
Han Luijkx
Dankwoord aan Joep Dohmen bij het slotdiner van de cursus onder zijn leiding rond het thema: ‘Het leven als reis’ op Evdaimonia, de Academie op Kreta, van 4 tot en met 10 oktober 2015
Druistig, wankelmoedig en kwetsbaar
Namens alle deelnemers wil ik aan het eind van deze reis jou danken voor het betonen van een drietal voor ons ontluikende eigenschappen, met behulp van waarvan je ons met verve door deze week hebt geloodst. Je was druistig, wankelmoedig en kwetsbaar. En daarmee heb je ons ook praktisch filosofische instrumenten aangereikt, waarmee ieder van ons zijn eigen reis in deze wereld kan vervolgen. Daarmee was je voor ons niet alleen een leraar die informatie overdraagt, maar viel je ook in je gedrag samen met de filosofie van de levenskunst. Het was ‘practice what you preach’.
Omdat ik zo goed in zwijgen ben, vond men mij kennelijk de aangewezen persoon om hierover vanavond het woord te voeren. Daarbij besef ik als geen ander, met mijn voornaam (en dat is ook de jouwe) dat ik met mijn dromen en visioenen het risico loop in de put te belanden en te worden verkocht aan de Egyptenaren. Dus houd ik me in.
Druistig
Joep, je was soms druistig. Niet zozeer in de betekenis van onbesuisd of grof, maar je was vooral zeer gedreven, soms onstuimig en je had een ferme wil om de boodschap die je voor ons in petto had ook over het voetlicht te brengen. “Ik heb een verhaal te vertellen en dat wil ik even kwijt voor we gaan dwalen en uitweiden.” Tegelijk nodigde je ons persoonlijk uit om ons eigen verhaal te vertellen tegen de achtergrond van de denkkaders die je daarvoor had gepresenteerd.
Wankelmoedig
Je was ook wankelmoedig Joep, en liet ons deelgenoot worden van je eigen twijfel. Dit is jouw filosofische basishouding. Het is ook de grondhouding van elke (goede) (hoog)leraar: het gaat niet om het vullen van emmers, maar om het ontsteken van een vuur. ‘De ziel is geen vat dat gevuld moet worden, maar een brandstof die om een vonk vraagt - welke de leergierigheid en het verlangen naar waarheid in gang zet.’ Plutarchus had het er al over in navolging van Plato. Maar ook levensfilosofen in onze tijd hebben het erover. Ik val hierbij terug op twee van hen: Bomans en Brederode.
Onderwijzers, leraren moeten paradoxaal balanceren tussen de zekerheid van illusies en de illusie van zekerheden. Tussen de expert van wie verwacht wordt dat hij alles weet en de Socratische vragensteller die twijfel zaait. Godfried Bomans had het in 1959 al over ‘de genade van de twijfel’. Ik lees voor uit zijn brief aan de redactie van het jonge tijdschrift ‘Kweekdruppels’ van de Kweekschool voor Jongens in Amsterdam [volgende pagina]
Waar Bomans het nog heeft over ‘de genade van de twijfel’ spreekt een meer hedendaags filosoof, Désanne van Brederode, over ‘wankelmoed’ als de nieuwe deugd. Zij neemt waar dat iedereen tegenwoordig gretig verlangt naar de echtheid van de ander. Maar tegelijk bewaakt hij vakkundig het eigen ‘merk’. Fouten maken en bekennen dat je iets niet weet doet af aan je ‘brand’. “Je wilt niet onzeker lijken, door openlijk te aarzelen, te twijfelen, te zoeken, te stamelen. Anderen moeten in één oogopslag kunnen zien waar ze met jou aan toe zijn. Je moet overal direct een mening over hebben, liefst een originele, verpakt in een luid nagalmende oneliner. Wie zich eerst in stilte wil bezinnen, verspeelt zijn plek op de bühne. Van verrassende ontmoetingen en nieuwe inzichten is hierdoor eigenlijk zelden nog sprake. Verwondering en ontroering, humor en medeleven krijgen geen kans, daar waar mensen vastbesloten zijn om de regie over zichzelf te houden. Wankelmoed, als nieuwe deugd, kan daar wellicht verandering in brengen. Wie de moed heeft om als eerste zijn ongelijk toe te geven, of te bekennen dat hij eigenlijk zomaar iets riep terwijl hij zich nooit in het onderwerp heeft verdiept, of simpelweg aan een ander durft te vragen ‘ik snap het niet, wil jij het me eens uitleggen?’ riskeert gezichtsverlies.
Maar juist daarmee ontwapent en ontspant hij onbedoeld de andere personen in het gezelschap – ook tot zijn eigen verbazing. Opeens kan het tussen mensen écht ergens over gaan. Wordt de sfeer lichter, vriendschappelijker, speelser, leerzamer. Er zijn geen granieten standpunten meer. Geen hoekige kaders, geen sokkels. Er komt iets in beweging, eindelijk. Je ontdekt samen een richting en gaat ergens naartoe.
Rechtop, dat wel. Maar niet meer stram en krampachtig gevangen in het ijzeren imago dat tegelijk je zelfbeeld was. Je bent niet langer dit of dat, maar een persoon in wording en nooit af. Dat houdt de interesse gaande, wederzijds.”
Tot zover Godfried Bomans en Désanne van Brederode over het belang van de door jou deze week getoonde wankelmoed
Kwetsbaar
En dan kom ik aan de derde eigenschap die je de afgelopen week hebt betoond: je kwetsbaarheid. Jij hebt je niet alleen als een bekwaam leraar getoond, maar ook als mens in alle kwetsbaarheid die daar bij hoort. Met name gisteren toen wij in Mochlos een tweede reeks van levensverhalen aan elkaar presenteerden. Jij sloot dat af met je eigen ‘reisverhaal’. Dat persoonlijke verhaal zat, om met Margaret Urban Walker te spreken, vol van ‘laterale levensintegratie’, vol van ‘de geneugten van loyaliteiten en betekenissen die iemands individualiteit overstijgen’. We maken deel uit van het leven van anderen, van wat vooraf ging aan ons bestaan en van dat wat na het onze komt. Ons leven is een leven in relatie met anderen, in al zijn kwetsbaarheid en afhankelijkheid. Zoals elke leraar weet: geen prestatie zonder relatie. Niets en niemand bestaat zonder dat het iets anders of een ander raakt. De menselijke basisbehoefte van het bestaan in relatie geeft vertrouwen, veiligheid, ontmoeting, betrokkenheid en empathie. Het voedt de schoonheid en dat gaat vooraf aan het goede en het ware. Het is de kwetsbaarheid die je hebt laten zien die tot deze relatie, ook met ons deze week, heeft opgeroepen.
Joep, je was druistig in de ferme wil om je programma uit te voeren, in het WAT van deze week. Je was wankelmoedig in de wijze waarop je het hebt gepresenteerd: het HOE van je socratische didactiek. Maar je was vooral kwetsbaar in de zelf-onthulling: in het WIE. Kortom je was bekwaam, bewust en betrokken. Reflexief sensitief en sensitief reflexief. Je bent een mooi mens. Namens ons allen: dank daarvoor!
Jozef Kok
Al lange tijd van tevoren had ik me op deze reis verheugd. En ik ben blij dat ik hem gemaakt heb. De colleges hadden van mij best langer mogen duren. Het was namelijk allemaal boeiend en interessant. Omdat alles tot in de puntjes verzorgd was, konden wij ons vol op de lesmaterie storten. Alles bij elkaar was het een heerlijke week. De zon op je huid, stormen in je hoofd, regenbogen op je bord. Wat wil een mens nog meer.
Jackie van der Werff
Wat is er mooier dan ‘Het leven als reis’ verkennen op Kreta, waar de lammergieren, door thermiek omhoog gestuwd boven de bergtoppen, op ons neerkijken. De cursusweek was bij momenten een poëtische ervaring, mijn persoonlijke reis én de wereld heb ik ‘in momenten’ beter doorzien. ‘Waarvoor je leeft’ was wat mij betreft de kernvraag waar Joep ons, vanuit diverse perspectieven en met een grote diversiteit aan werkvormen, mee liet knutselen. Ik heb verrassende films gezien die ik heel passend en verrijkend vond en leuke gesprekken gevoerd met medecursisten. En er blijft werk aan de winkel; ook fijn.
Dank jullie wel groepsgenoten, Hans, Jacques en Joep.
Sophie Ephraim
Het was een geweldige week. Alles klopte: de docent, de locatie, de mede cursisten, het eten en jullie!
Linda Waal
Wat deze filosofieweek tot zo'n bijzondere week maakte was het 'Gesamtkunstwerk' van docent, gastheren en gastvrouw. Samen maakten zij de metafoor 'de levensreis als muzikale improvisatie' zichtbaar. Waardoor de deelnemers het beste uit zichzelf en uit elkaar konden halen. Dank Joep, Hans, Jacques en Argyro.
Clasine Kok
Een heel bijzondere ervaring. College krijgen over een boeiend filosofisch thema van een topdocent en daarover gesprekken hebben met een leuke groep mensen in het fraaie Academie-gebouw, gelegen in een schitterend landschap. Perfecte organisatie door Hans; alles liep op tijd. Veel heerlijke maaltijden van Jacques....wat kan er nog meer te wensen zijn! De gastvrijheid van beide heren is onovertroffen. Heel veel dank daarvoor.
Frouke Hoekstra-Lammerts
Jullie project was voor mij een prachtig resultaat van idealisme en moderne zakelijkheid. Ik dank jullie dat ik hier getuige van mocht zijn.
Clara Ellemers
De cursus was goed en plezierig om te volgen. Docent een 9. De verzorging was geweldig en altijd met een goed humeur. Jullie krijgen een 10+. Het was vriendelijk warm, opgenomen te zijn in een sociaal geheel, Argyro, Dio Petres en de cursus. Hoe de twee hoofdpersonen dat voor elkaar krijgen anno 2015 is een klein wonder! Het maakt ook dat je alle tijd hebt om je in de cursus in te leven. Voor mijzelf was het een enorme verrassing om als een 'oude dame' met alles geholpen te worden. Dat is me nog nooit gebeurd, maar dat voelde heel plezierig! Heel veel dank.
Floor van der Voet
Ik heb een ontzettend waardevolle week gehad, waarin ik veel heb mogen profiteren van de levenswijsheden van de groep en van de medecursisten. Ik zou deze reis iedereen aanraden die geinteresseerd is in filosofie.
Chantal Snijders
Hartverwarmend en voedend. Allereerst de perfecte structuur van de week. Goed in balans wat betreft college, interactie, ontspanning en rustmomenten. Echt evadaimonia. Het 'zomaar' (nou ja ook wel betaald natuurlijk) uitdelen van jullie liefde, dat is bijzonder hoor. De omgeving sloot naadloos aan. De colleges van Joop waren 'tof' en zeer gestructureerd. Ook zijn boekenaanbod kan ik goed en met plezier gaan gebruiken thuis. De groep was prima. Iedereen deed ombevangen mee. De relaxmomenten waarbij het eiland werd verkend in vele facetten vond ik ook leerzaam en ontspannend. Kortom: Ik had al veel voorpret, maar nam in mijn bagage ook veel “goud”mee naar huis, waar ik nog lange tijd van kan nagenieten...........De reis heeft volop aan mijn verwachtingen voldaan.
Engelien Bults