Joep Dohmen is een bekend schrijver, filosoof en emeritus hoogleraar Wijsgerige en Praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit Voor Humanistiek in Utrecht.
Hij schreef voor onze site de volgende column:
Leren leven met spijt
De tijd eet haar eigen kinderen op. 2018 is alweer voorbij en je hebt alweer hele goede voornemens. Je wilt liever niet weer spijt krijgen van die enorme miskoop en die mislukte relatie. En natuurlijk wil je een betere balans tussen werk en studie, want die was wel erg zoek.
Het kan natuurlijk altijd beter, maar kun je wel leven zonder spijt? Laten we even stilstaan bij het begrip spijt. Spijt heet een secundaire emotie, i.t.t. primaire of directe emoties als boosheid of verdriet. Bij spijt speelt altijd een afweging mee, je denkt dat je het verkeerd hebt gedaan. En je wenst tegelijk dat je anders had gehandeld dan je gedaan hebt, omdat je denkt dat een alternatieve handeling een beter resultaat had opgeleverd. Spijt heeft fundamenteel iets met tijd te maken. Het is fout gegaan, je zou het zo graag terugdraaien maar het kan niet meer ongedaan worden gemaakt. Spijt is ook op de toekomst betrokken: je wilt voorkomen dat het in 2019 weer fout gaat.
Er zijn verschillende soorten en maten van spijt. Iedereen kent de kleine spijt: gemiste kans, tijdverspilling, teveel gedronken, te laat naar bed, slechte voorbereiding et cetera. Grotere spijt gaat over projecten die we doorgaans belangrijk vinden, zoals studiekeuze, relaties en werk. Als de kleine en de grotere vormen van spijt gaan stapelen, wordt het link. Dan kom je in de buurt van de grote spijt: dat je vindt dat een deel van je leven of misschien wel je hele leven mislukt is. Dan spreken we van ‘gruwelijke spijt’. Een aparte soort van spijt is morele spijt. Dan verwijten we onszelf dat we iemand pijn gedaan hebben of misschien wel ernstig beschadigd. Dan voelen we niet alleen spijt maar ook schuld.
Hoe moeten we omgaan met spijt? Sommige spijt moeten we beslist voorkomen, bijvoorbeeld als we gemanipuleerd worden. Zo zegt de postcodeloterij dat ik moet meedoen aan de eindejaar loterij: ‘Hoe zou U zich voelen als de hele straat die 30 miljoen wint behalve u?’ Dit soort spijt moeten we ons niet laten aansmeren. Maar leven betekent nu eenmaal ook: spijt hebben en die onderkennen. Kleine spijt kun je verdringen. Het stapelen van spijt door een verkeerde leefstijl en vooral de grote spijt moeten worden voorkomen. Hoe doe je dat?
Ik denk dat je van je fouten kunt leren door je steeds af te vragen welk aandeel je daadwerkelijk had, bijvoorbeeld bij het mislukken van je relatie of van je verkeerde studiekeuze. Als jezelf daardoor beter leert kennen, kan het zijn dat je in de toekomst een betere keuze maakt. Tegelijkertijd is er ook veel spijt in ons leven over gebeurtenissen waar we weinig of geen invloed op hadden. Je ging op vakantie en een van je vrienden verdronk. Je werd ziek en daardoor mislukte je studie. Dat levert een soort spijt op die je moeten leren verdragen en waarover je moet leren rouwen. Bij morele spijt geldt dat je spijt moet betuigen. Je moet je (mate van) schuld onder ogen zien en proberen je te verzoenen.
Tot slot is er nog zoiets als het tegendeel van spijt, en dat heet dankbaarheid. Het zou wel heel spijtig zijn als je niet dankbaar bent over de kansen die het leven jou ondanks alles elke dag weer biedt.
Joep is sinds 2015 lector Bildung en Levenskunst aan het Centrum voor Humanistisch Vormingsonderwijs (HVO) en aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie (HTF). In 1992 was hij medeoprichter van Filosofie Magazine. Als ethicus concentreert hij zich op bestaansethiek, morele educatie en de kunst van het ouder worden. Kernthema's zijn: authenticiteit, deugden, geluk, houding, sociale zelfontplooiing, tijd, vrijheid en zingeving. Van zijn hand verschenen o.a. de succesvolle boeken Over levenskunst (2016, 21e druk), Tegen de onverschilligheid (2007); Brief aan een middelmatige man (2010); De kunst van het ouder worden (2010) samen met Jan Baars; De Prijs van de Vrijheid' (2011) en Van oude en nieuwe deugden (2013) beide met Maarten van Buuren;. In voorbereiding zijn de boeken Moderne Bildung (2019) en Het leven als reis (2020). Joep Dohmen heeft al vele inspirerende cursussen over levenskunst en praktische filosofie gegeven op Kreta.