Filosofie en opera met Paul en Wout van Tongeren. Vader en zoon.

Twee experts op Kreta

Twee bijzondere docenten brengen de werelden van filosofie en opera bij elkaar in een cursus op de Academie op Kreta.

Een opera-kenner die ook filosoof is, en een filosoof die ook van opera houdt, geven samen een week lang college over hun favoriete filosofen en de grote rol die opera’s speelden in hun werk.

Het zijn vader en zoon. Vader Paul van Tongeren is filosoof en oud Denker des Vaderlands. Zoon Wout van Tongeren is dramaturg bij Nationale Opera & Ballet. Beiden willen je ervaring van opera verdiepen door een filosofisch kader aan te reiken waarin de opera een belangrijke rol speelt.

Nietzsche schreef “Zonder muziek zou het leven een vergissing zijn”. Het is een zin die vaak geciteerd wordt, maar meestal zonder uitleg. Door de ontwikkeling van Nietzsches fascinatie voor Wagner naar die voor Bizet te volgen, kunnen we waarschijnlijk iets meer begrijpen van die veel geciteerde stelling.

Denker des Vaderlands Paul van Tongeren: 'Er zijn veel onderdelen van de filosofie en veel disciplines in de kunst. En beide kennen ze vele verschillende stijlen en stromingen. Tussen alle mogelijke combinaties is die tussen filosofie en muziek een van de belangrijkste. Daarbinnen richten we de focus op de relatie tussen de existentiële filosofie van twee grote 19^de eeuwse denkers, Nietzsche en Kierkegaard en enkele voorbeelden van de grote operakunst van de 18^de en 19^de eeuw (Mozart, Wagner en Bizet)

Er zijn de laatste jaren verschillende belangrijke en omvangrijke boeken verschenen waarin de verhouding tussen Nietzsche en Wagner een grote rol speelt. Een paar voorbeelden:

• De Amerikaanse musicoloog (hoogleraar aan Stanford University) publiceerde in 2017 de vuistdikke studie Beyond Reason. Wagner contra Nietzsche, waarin hij het kunstwerk van Wagner analyseert tegen de achtergrond van het complexe ideologische landschap van de 19^de eeuw. Nietzsche is daarbij een onmisbare gids omdat in zijn kritiek precies de ideologische lading van Wagners werk centraal staat.
• In haar veel besproken recente biografie van Nietzsche, I am dynamite (Nederl. vertaling Ik ben dynamiet, beide verschenen in 2018) neemt Sue Prideaux de relatie tussen Wagner en Nietzsche ongeveer als de rode lijn in vrijwel de hele ontwikkeling van de filosoof.
• Marx Wagner Nietzsche is de titel van een boek dat Herfried Münkler in 2021 publiceerde en dat in 2022 in Nederlandse vertaling uitkwam; het beschrijft “het tijdperk van de revoluties” (grofweg: de 19^de eeuw) via de levens van deze drie Duitsers.

Drie verschillende boeken waarin steeds Wagner en Nietzsche en hun relatie een centrale rol spelen. Het lijkt erop dat de muziek van Wagner en de filosofie van Nietzsche niet goed zonder elkaar begrepen kunnen worden.

Mozarts opera Don Giovanni is alleen al in Kopenhagen in de loop van de 19^de eeuw ongeveer 35 keer uitgevoerd. Een groot aantal van die opvoeringen is bijgewoond door Sören Kierkegaard die volgens een van zijn biografen ‘geen enkele keer verstek liet gaan als Don Juan werd opgevoerd’. Alleen al daarom ligt het voor de hand om een college over Kierkegaard te laten volgen door het kijken naar een uitvoering van Mozarts opera.

Volgens biograaf Joakim Garff heeft Kierkegaard in zijn tekst over Mozarts Don Giovanni de muziek op geniale wijze in zijn taal geïmiteerd. We luisteren dus naar Mozarts muziek als we Kierkegaard lezen en we herlezen Kierkegaards denken als we naar Mozarts opera kijken en luisteren.

Kierkegaard en Nietzsche: twee denkers die nooit iets van elkaar gelezen hebben, maar voor veel hedendaagse lezers voortdurend naar elkaar verwijzen. Twee filosofen, die allebei geen filosofie studeerden, de een studeerde theologie en de ander klassieke filologie, maar die beiden in belangrijke mate de filosofie van de 20^ste en 21^ste eeuw bepalen.

Een van de lijnen die Kierkegaard en Nietzsche met elkaar verbinden is hun liefde voor het werk van Arthur Schopenhauer, de denker die aan de kunst een belangrijke rol toekende in zijn filosofie, en die onder de kunsten de muziek als de hoogste vorm daarvan beschouwde.

Een van de meest gestelde, maar onbeantwoordbare vragen in de geschiedenis van de 19^de eeuwse filosofie is: wat Kierkegaard en Nietzsche over elkaars werk gedacht zouden hebben als ze het gelezen zouden hebben. Ze lijken zich met een absoluut tegengestelde intentie, maar in een na verwante stijl te hebben beziggehouden met dezelfde thema’s. Eén overeenkomst tussen beide denkers wordt zelden besproken: ze hadden alle twee verstand van en vooral een grote liefde voor het theater, en daarbinnen met name voor de opera.

We doorgronden de filosofie van Kierkegaard en Nietzsche door in te zoomen op deze gemeenschappelijke liefde.

Samen met Paul van Tongeren lees je teksten van Nietzsche en Kierkegaard. Wout van Tongeren zal je op een meeslepende wijze laten genieten van verhalen, beelden en muziek uit de operageschiedenis. En er wordt natuurlijk opera vertoond. Prachtige verfilmingen en TV-registraties van Don Giovanni, Das Rheingold en Carmen. Deels in de buitenlucht, onder een grote Griekse sterrenhemel!

Je bent welkom van 23 tot en met 29 juli 2023

Don Giovanni

Opera is een ervaring

Wijn en opera moet je leren waarderen. Dat is een ervaring. Dat gaat niet zo vanzelf als bij een sterke borrel of een concert van de Rolling Stones. Deze cursus wil je voorbereiden op de ervaring door een filosofisch kader aan te reiken waarin de opera een belangrijke rol speelt.

“Oh diese Griechen! Sie verstanden sich darauf, zu leben!

Dazu thut noth, tapfer bei der Oberfläche, der Falte, der Haut stehn zu bleiben, den Schein anzubeten, an Formen, an Töne, an Worte, an den ganzen Olymp des Scheins zu glauben! Diese Griechen waren oberflächlich — aus Tiefe…”

(Fr. Nietzsche, Nietzsche contra Wagner, Epilog § 2)

Nietzsche en Bizet

Nietzsche zelf raakt in de ban van de muziek van Bizet en met name van diens opera ‘Carmen’: niet meer de zware muziek van het Noorden, maar de lichtheid van die van het Zuiden. Muziek moet het lichaam in beweging brengen: muziek en dans worden steeds bepalender in het late werk van deze ‘goede Europeaan’.

Lezen, luisteren en kijken.

In de cursus lezen we teksten van de beide denkers over muziek, theater en de combinatie van beide in de opera, en we luisteren en kijken naar bijzondere uitvoeringen van een aantal grote opera’s zoals Carmen, Don Giovanni en das Rheingold.

'Ik heb veel geleerd over theater, opera, filosofie

en de onvermoede relaties daartussen.

Paul en Wout vormen een harmonieus duo dat je met enthousiasme

het verband tussen opera en filosofie laat ervaren.

Ze hebben ieder hun eigen expertise die mooi op elkaar aansluit'.

De docenten: de Denker des Vaderlands en zijn zoon, dramaturg bij Nationale Opera & Ballet.

Prof. dr. Paul van Tongeren is de ‘Denker des Vaderlands’ ‘2021-2023.

Wout van Tongeren MA is filosoof en dramaturg bij Nationale Opera & Ballet, Amsterdam. Wout studeerde Docent Theater aan de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem, waarna hij een master Theaterdramaturgie behaalde aan de Universiteit van Utrecht. Daarop volgde hij de studie en research master Filosofie aan de Radboud Universiteit. Hij heeft meerdere jaren lesgegeven op verschillende hogescholen in theatergeschiedenis, filosofie en dramaturgie. Sinds 2017 is hij als dramaturg verbonden aan Nationale Opera & Ballet.

WEEKPROGRAMMA

Zondag

16.00 uur op Villa Dio Petres

Kennismaking, introductie en presentatie over Kreta. Aansluitend diner in plaatselijk restaurant.

Maandag

9.00 -  13.00 uur: College op de patio van Villa Dio Petres

de buitenschool van de Academie op Kreta

Paul van Tongeren bijt het spits af met een college over de twee denkers die centraal zullen staan: Søren Kierkegaard en Friedrich Nietzsche. Enerzijds staan ze lijnrecht tegenover elkaar als respectievelijk hyper-christelijke theoloog en anderzijds de felste criticus van het christendom. Anderzijds zijn ze op meerdere manieren aan elkaar verwant: als literaire meesters, als existentiële denkers, èn als liefhebber van en schrijver over het theater.

Wout van Tongeren introduceert de andere kant van deze cursus: de opera. Vanuit een korte blik op de geschiedenis van de opera zal hij ingaan op de rol daarin van de componisten van wie we in de cursus meer zullen horen: Wolfgang Amadeus Mozart, Richard Wagner en George Bizet

14.00 - 19.00 uur: lunch op eigen gelegenheid en middag vrij te besteden

18.30 uur diner op Villa Dio Petres waarbij je geniet van een verfilming van 'Don Giovanni'. 

Dinsdag

9.00 - 12.50 uur: College op de patio van Villa Dio Petres

Na een college over de zogenoemde ‘stadia-leer’ van Kierkegaard en een uitleg van wat beter als de drie levenswijzen kan worden omschreven (esthetisch, ethisch en religieus), gaan we een aantal passages lezen uit Kierkegaards essay over Mozarts opera: De onmiddellijke erotische stadia of het muzikaal erotische.

12.50 uur: kleine presentatie over de vallei van Katharo

13.00 - 18.00 uur: lunch en verblijf in de vallei van Katharo

vallei van Katharo

In de vallei van Katharo gaan we, aan de hand van een opdracht, samen onderzoeken of we de opera die we (deels) gezien hebben, kunnen verbinden met de theorie van Kierkegaard – en met onze eigen ervaring van de verschillende levenswijzen.

Diner op eigen gelegenheid.

Avond vrij.

Woensdag

9.00 uur: vertrek naar de Dorische stad Lato met college

college op trappen van Lato

In de ochtend bezoeken we de ruïnes van de Dorische stad Lato. Op de trappen die van het forum leiden naar het bestuursgebouw geven we een college over Socrates en de rol die deze aartsvader van de Westerse filosofie speelt in het denken van Kierkegaard en Nietzsche

11.00 uur Villa Dio Petres

Na de koffie leggen we uit dat Kierkegaards werk (met name door de manier waarop hij pseudoniemen opvoert) gelezen kan worden als een soort theater-ervaring, en hoe Nietzsche een radicaal zoeken naar waarachtigheid combineert met een soort van maskerade.

14.00 uur - 20.00 uur: lunch en diner in restaurant Xatheri in Kroustas.

18.30 uur diner op Villa Dio Petres waarbij je geniet van een verfilming van 'De Vliegende Hollander'.

Donderdag

10.00 -  13.00 uur College op de patio van Villa Dio Petres

In de ochtend spreken we over de rol van de muziek in Nietzsches werk en behandelen we de geschiedenis van de verhouding tussen Nietzsche en Wagner; een geschiedenis die eindigt in een gevecht. Nietzsche keert zich af van de muziek van het Noorden en omarmt de muziek van het Zuiden, die hij met name herkent in George Bizets Carmen.

13.00 uur - 14.00 uur: lunch in restaurant Stavrakakis in Kroustas.

17.00 uur: Kreta-presentatie door de gastheren

18.30 uur diner op Villa Dio Petres waarbij je geniet van een verfilming van 'Carmen'.

Vrijdag

10.00 -  14.00 uur College op de patio van Villa Dio Petres

In een verdere uitwerking van Nietzsches gedachten over de muziek van het Zuiden, spreken we over de verhouding tussen en de verbinding van muziek, taal en dans in het theatrale kunstwerk van de opera en in het denken van Nietzsche. We proberen een verbinding te leggen met de muziek van Kreta, het eiland waar we te gast zijn.

14.00 - 19.00 uur: lunch op eigen gelegenheid.

18.30 uur slotdiner op Villa Dio Petres.

Datum

Je bent welkom van 23 tot en met 29 juli 2023.

Prijzen:

De cursusprijzen zijn:

• € 1.560,-- per persoon, bij twee personen op een tweepersoonskamer,

• € 1.635,-- bij gebruik van een éénpersoonskamer (slechts twee beschikbaar),

• € 1.695,-- per persoon bij alleengebruik van een tweepersoonskamer,

De cursusprijs is inclusief:

• docenten;
• 6 nachten logies in een airconditioned kamer;
• 6 maal ontbijt;
• alle in het programma genoemde gezamenlijke picknicks, lunches en diners;
• gezuiverd water bij alle gelegenheden;
• koffie/thee, gezuiverd water en vruchtensappen tijdens de door ons verzorgde gezamenlijke momenten;
• enkele glazen wijn of bier tijdens de door ons geserveerde maaltijden;
• tafelwater bij alle maaltijden;
• eventuele excursies naar bijzondere plekken;
• toegangskosten voor bezienswaardigheden in het programma;
• boekingskosten.

De cursusprijs is exclusief:

• vluchten (deze regel je zelf);
• transfers tussen (lucht)haven en je logeeradres (deze regel je zelf);
• zelf bestelde frisdranken en alcoholische dranken, vruchtensappen, koffie/thee en andere versnaperingen tijdens de maaltijden in restaurants of andere gelegenheden;
• persoonlijke uitgaven;
• eventuele toeslag voor logies op Villa Dio Petres.
• annulerings- en reisverzekering.

Korting bij eigen vervoer.
Als je tijdens de cursus zelf zorgt voor alle vervoer (bijvoorbeeld met een huurauto), geldt een korting van € 60.

Hoe kom je op je logeeradres?

Kies voor de luchthaven van Heraklion. Niet Chania. De luchthaven van Heraklion is ongeveer 70 kilometer verwijderd van je logeeradres.

Door regelgeving kunnen wij in 2023 geen luchthaventransfers aanbieden. Dit vervoer is voorbehouden aan openbaar vervoer en taxi's.

Er zijn diverse gemakkelijke manieren om je logeeradres in Kritsa (pension Argyro) of Kroustas (Villa Dio Petres) te bereiken:

• Neem de intercitybus vanaf de luchthaven van Heraklion naar Agios Nikolaos. De bus (€ 7,10) vertrekt vrijwel ieder uur voor de deur van de luchthaven. Vanaf Agios Nikolaos neem je een taxi (€ 25 à € 30) of als het lukt een aansluitende bus (circa € 2).
• Huur een auto op de luchthaven van Heraklion. Zeker als je wat langer blijft op Kreta (wat wij zeer aanmoedigen). Als je de auto ook gebruikt tijdens de cursus bieden we je een korting aan van € 60 op de cursusprijs;
• Neem een taxi vanaf de luchthaven van Heraklion (circa € 100 a € 120).

Alle genoemde prijzen van bus en taxi zijn een inschatting.

Neem contact op als je met de genoemde mogelijkheden niet kunt reizen en particulier vervoer nodig hebt. De kosten daarvan zijn vergelijkbaar met die van een taxi.

Met een auto of taxi duurt de rit ruim 1 uur. Met openbaar vervoer en aansluitend een taxi circa 2 uur.

Klik hier voor alle informatie over autohuur, taxi en bus.

Een exclusieve week voor een beperkte groep

Het minimum aantal deelnemers voor deze cursus is 8 en het maximum is 16 deelnemers.

Gastenboek

Lees de ervaringen van eerdere gasten van Paul van Tongeren in zijn gastenboeken.